توانمندسازی فرهنگ سازمانی
قسمت یکم
تاریخ انتشار: نوامبر 2013
منتشر شده در مجله کسب‌و‌کار هاروارد
دنیای امروز، دنیای اقتصاد است. پایه اصلی سرمایه‌گذاری تجارت امروزی صنعت ساخت‌وساز، ماشین‌آلات و آژانس‌های املاک نیست بلکه این رکن بر اساس هوش، درک، مهارت و تجربه کارکنان ساخته شده است. همان‌طور که گفته می‌شود مهمترین چالش مدیریتی این عصر، استفاده صحیح از قابلیت‌ها و دانش کارکنان می‌باشد که متأسفانه، این هدفی است که هنوز محقق نشده و ساختار مالكيتی شرکت‌های بزرگ، سیستم‌های حکومتی و برنامه‌های تشویقی به‌رغم لفاظی‌های خوشبینانه‌ی رهبران تجاری هنوز در تحجر عصر صنعتی باقی‌مانده است. ازجمله اینکه حقوق مالکیتی به‌جای اینکه به سرمایه‌گذاران فکری تعلق بگیرد تنها به سرمایه‌گذاران مالی تعلق می‌گیرد، رده‌های بالای اداری توسط تیم‌های کوچک مدیریت می‌شوند و هنوز بر اساس استراتژی چماق و هویج پاولوف در مردم ایجاد انگیزه می‌شود.
این واقعیت است که سازمان‌های تجاری طی سال‌های اخیر کمتر بوروکراتیک (اداری) شده‌اند و قدرت در حال انتقال به سطوح پایین‌تری همچون مدیران واحد، کارگران کارخانه، مشاوران خدمات به مشتری می‌باشد و مردم در سطوح پایین‌تر دارای اختیارات بیشتری نسبت به نسل پیش از خود می‌باشند. اما چنین «توانمندسازی» محدود است، کارمندان قادر به تصمیم‌گیری در خصوص شغل کنونی خود و یا مشارکت در تصمیم‌گیری‌های نسبتاً گستردهای در مورد واحد خود هستند، اما حق چندانی در تصمیم‌گیری در مورد جهت‌گیری کلی شرکت ندارند و صدایشان شنیده نمی‌شود. بنابراین، جای تعجب نیست که بسیاری از کارمندان دانا (دانش‌ورزان) نسبت به سازمان خود احساس بیگانگی می‌کنند (نسبت به شرکت بی‌اعتماد و بدبین می‌شوند و وفاداری خود را به سازمان از دست می‌دهند).
فقدان الگوهای مناسب، بطن این مشکل است. گرچه می‌دانیم نحوه مدیریتی «کنترل و فرمان» در یک شرکت صنعتی چگونه است ولی در حال حاضر هیچ الگوی کاری برای یک سیستم کاملاً دموکراتیک مدیریتی وجود ندارد (مدلی که جوابگوی نیاز استقلال فردی کارمندان جهت اتخاذ تصمیم و اجرای آن باشد).
اما گرچه هنوز در دنیای تجارت یک مدل قابل‌استفاده برای یک سازمان دموکراتیک وجود ندارد، تاریخ نمونه اولیه این الگوی منطقی و شگفت‌آور را ارائه میدهد:
حدود ۲۵۰۰ سال پیش، در دولت‌شهر آتن باستان، با اعطای حق اظهارنظر مستقیم و نقشی فعال در حکومت مدنی به شهروندان، قدرت سیاسی و اقتصادی بی‌سابقه‌ای ظهور یافت. هرچند که بدون نقص نبود. سیستم دموکراتیک منحصربه‌فرد مشارکتی دولت‌شهر، خلاقیت‌ها و ابتکارات فردی مردم آتن را از قید و بند هرگونه محدودیتی رهانید و موجب بزرگترین دستاوردهای اجتماعی شد. این سیستم موفق به هماهنگ نمودن ابتکار عمل‌های فردی و انگیزه‌های مشترك شد.
و این دقیقاً همان ترکیبی است که شرکت‌های امروزی اگر خواهان محقق شدن قدرت کامل کارکنان خود و رشد و پیشرفت در اقتصاد دانش‌محور هستند، باید بدان دست یابند.
الگویی باستانی
سال ۴۸۰ قبل از میلاد است و هزاران نفر از شهروندان آتنی در کشتی‌های پارویی چوبی باریک خود جمع شده‌اند و سلاحها و پاروها را به دست گرفته‌اند. در مقابل آن‌ها صدها نفر مرد قدرتمند، کشتی‌های بزرگ جنگی، نیروی جنگی دریایی باشکوه امپراتوری پارسی قرار دارد. این نیروی سپاهی آماده تسخیر شهر رو به رشد یونان و اموال آن است. آن‌سوی تنگه باریک، شاه بزرگ ایران بر فراز تپه فرماندهی نشسته است و مشتاق دیدن نتیجه‌ی سال‌ها آماده‌سازی سپاهش می‌باشد. او انتظار دارد که به‌راحتی به پیروزی برسد. هر چه باشد آتنی‌ها مشتی اجامر بیش نیستند. آن‌ها حتی پادشاهی ندارند که از او فرمان بگیرند.
خورشید غروب می‌کند و نقشه‌های بزرگ پادشاه پارسی رو به نابودی است، آتنی‌ها با موفقیت طرح نبرد جسورانه و خلاقانه‌ای را به اجرا درمی‌آورند و با استفاده از چابکی کشتی‌های سبک‌تر خود و به همراه دانش عمیق خود از جغرافیای محلی و آب‌وهوا، به‌پیش می‌روند و درنهایت بر دشمن قدرتمند خود فائق می‌آیند. آتنی‌ها با حس عمیقی از وظیفه‌ی مدنی، شجاعتی مثال زدنی، نبوغ، انگیزه و تعهدی برتر به مبارزه ادامه می‌دهند و علی‌رغم تمام سختی‌ها، یک جامعه کوچک ۳۰۰۰۰ نفری توانست ماشین نظامی سلطنتی عظیمی را مغلوب نماید.
در سال‌های پس از پیروزی بزرگشان در سالامیس، آتنی‌ها به‌سرعت به بهره‌برداری عظیمی به نفع خود پرداختند و به‌طور مداوم در حال گسترش میزان نفوذ خود در سراسر دریای اژه بودند. با تلفیق ماهرانه‌ی دیپلماسی و قدرت نظامی و پشت سر گذاشتن موانع، اولین امپراتوری بزرگ یونانی را بنا کردند. آن‌ها نه‌تنها ایرانیان را در خلیج نگه داشتند، بلکه دزدان دریایی را از بین بردند و دریای اژه را مبدل به مکان امنی برای تجارت نمودند، همچنین بازرگانی رونق گرفت، بسیاری از افراد پیشرفت کردند، ثروت خصوصی و عمومی افزایش یافت و به‌عنوان دولت‌شهر میلیاردها دلار مالیات و خراج از گروه‌های ایالتی در حال گسترش دریافت میشد.
در این زمان آتن به چنان شکوفایی فرهنگی رسیده بود که جهان هرگز به خود ندیده بود. فضای این شهر دموکراتیک فضای آزاد تجربه و کارآفرینی بود. فیلسوفان، هنرمندان، دانشمندان و شاعران از سراسر منطقه مدیترانه به آکادمی‌ها، کارگاه‌ها و میدان‌های عمومی آتن می‌آمدند.
نه‌تنها پارتنون (معبد و نیایشگاهی باستانی در آکروپولیس آتن) بلکه بسیاری شاهکارهای دیگر معماری و مجسم سازی نیز ساخته شد. فلسفه‌ی اخلاق به وجود آمد، صنعت تاریخ‌نویسی ظهور یافت و تئاتر شکلی از هنر برتر شد. دانشمندان در مورد همه‌چیز، ازجمله ساختار اتمی ماده تا رابطه زمین با اجرام آسمانی نظریه‌هایی ارائه می‌دادند.
زیربنای تمام این دستاوردها، سیستمی حکومتی بر اساس آزادیهای شخصی، اقدامات جمعی و فرهنگی دموکراتیک و آزاد بود. آتن اساساً جامعهای از شهروندان بود و هر یک از این شهروندان هم حق ایفای نقشی فعال در اداره جامعه را داشتند و هم به آن متعهد بودند.
(هرچند مفهوم آتنی دموکراسی جهشی تاریخی روبه‌جلو در تفکر مدنی و سیاسی بود، ولی مهم است که توجه داشته باشید که این دموکراسی شامل حق رأی به زنان و یا مهاجران نمی‌شد.)
مفهوم جدید و محدودشده‌ای که ما از دموکراسی ارائه داده‌ایم درک غنای مفهوم اصلی آتنی از دموکراسی را مشکل می‌کند. چیزی که امروزه آن را «شهروندی» می‌خوانیم، وضعیت حقوقی اساساً منفعلی است که تنها شامل تعهدات مدنی حداقل و تکیه بر نخبگان حاکم است، این تفسیر از دموکراسی تنها سایه‌ای از دموکراسی در آتن می‌باشد.
ساختار شهروندی
چه چیزی دموکراسی آتن باستان را تا این اندازه موفق ساخته است و چرا از آن به‌عنوان الگویی مناسب برای تجارت امروزی یاد می‌شود؟ اول اینکه این سیستم به مردم آتنی تحمیل نمی‌شد بلکه به بهترین نحو جوابگوی نیازها، اعتقادات و اعمالشان بود و این دموکراسی به‌اندازه‌ی مجموعه‌ی قوانین و مقررات، اساس حکومت آتن بود. هر ساختار مدیریتی برای داشتن نیروهای کار دانا (دانشگران) می‌بایست به‌طور طبیعی از اهداف و ابتکارات خود آن دانشگران پدیدار میشد.
و دوم اینکه این سیستم کل‌نگر بود، اگر این سیستم موفق بود به این دلیل بود که کل جامعه را آگاه می‌کرد، همان‌طور که فرهنگ شرکتی مولد باید تمام جنبه‌های سازمان و مدیریت آن را مطلع سازد.
دموکراسی آتنی دربرگیرنده ساختارهای مشارکتی برای تصمیم‌گیری، حل مناقشات و مدیریت فعالیت‌ها بود و روابط مردم با یکدیگر را مجموعه‌ای از ارزش اجتماعی تعریف می‌کرد و مجموعه‌ای از شیوه‌های تعامل، متضمن مشاركت گسترده‌ی تمام شهروندان بود.
با دقت بیشتر در این ساختار شهروندی، نکاتی را درمیابیم که نشان میدهد یک سازمان تجاری در آینده چگونه خواهد بود.
Empowerment of organizational culture
Part 1
Publish date : November 2013
Published in Harvard Bussiness Journal
ترجمه و تدوین از وبسایت شخصی دکتر سعید سعیدی‌پور
انتشار مطالب فقط با ذکر منبع این وبسایت مجاز است.
